Продюсер Рифат Фәттахов судларга әзерләнә: "Безнең әле Филүс Каһиров белән мөнәсәбәтләр өзелмәгән" (ВИДЕО)

- Рифат, хәзер татар эстрадасын сүгү бик табигый хәлгә әйләнде. Аны бөтен кеше сүгә. Ничек уйлыйсың, туксанынчы елларда татар эстрадасын башка юнәлешкә җибәреп була идеме? Сез эстрадада кайнаган кеше буларак ниндидер анализ ясаганыгыз бардыр, бәлки.

- Бу сорауга хәзер җавап бирү кирәкме икән - белмим. Чөнки тарихи процесслар турында сүз барганда шартлы фигыль була алмый. Әмма тәгаен ачык итеп мин шуны әйтә алам: бүгенге эстрадабыздагы проблемалар, бик зур кимчелекләр сез күздә тоткан туксанынчы елларга барып тоташа. Бүген эстрадада кризис дип әйтәбез икән инде, "чишмә башы" шушы туксанынчы елларда, нигезе шунда.

Бу хакта без йөз тапкыр сөйләдек, йөз тапкыр кабатладык инде.

Димәк, дәүләт, беренче чиратта, Президент бу проблемалардан читтә калалмый. Татарстан Президенты бит бер зур төбәкнең җитәкчесе генә түгел, ул безнең очракта милләт лидеры. Ул бөтен татар милләте алдында җаваплы. Проблема дәүләт күләмендә танылган икән - без аның хәл итү юлларын да дәүләт күләмендә эзләргә тиеш. Эстрада торышы бик катлаулы күренеш һәм аны яхшырту күп төрле этаплардан тора. Бу талантларны сайлап алудан башлап аларны чит илләргә чыгаруга кадәр барып тоташа. Әмма эстраданы дәүләт кенә колачлый алмый һәм колачларга тиеш тә түгел. Миңа калса, дәүләт үз мөмкинлекләреннән, хокукларыннан һәм бурычларыннан чыгып, сыйфатлы эстраданың мисалын бирергә, безгә кая омтылырга тиешлеген күрсәтергә тиеш. Моны дәүләт органнары эшли ала һәм эшләргә тиеш тә. Аның бер юлы - безгә бер зур мәдәни комплекс кирәк дип уйлыйм.

- Бәлки аны шартлы рәвештә шулай дип атаргадыр. Мин үзем бу хакта фикер йөрткәндә Мәскәүдәге Халыкара музыка йортын күздә тотам. Анда күп тапкырлар булганым, сокланып, хозурланып йөргәнем бар. Эх, бездә шундый йорт булсын иде, дип хыялланам. Шундый бер музыкаль комплекс булса, бүгенге көндә безнең җыр сәнгатендә булсын, музыкаль милли кадрлар әзерләү өлкәсендә булсын - күп проблемаларны хәл итү мөмкинлеге булыр иде. Әлбәттә, Мәскәү халыкара музыка йортыннан аермалы буларак, безнең очракта ул иҗади коллектив булырга тиеш. Мәскәү музыка йорты ул, беренче чиратта, берничә концерт залын үз эченә ала. Әлбәттә, анда берничә коллектив эшли, әмма алар бинаны аренда нигезендә ала дип беләм. Аларның схемасы безнең өчен закон түгел, безгә үзебезчә иҗади якын килергә мөмкин. Әйтик, без күптән хыялланган музыкаль театр да шуның бер өлеше була алыр иде. Эстрададагы проблемаларны хәл итү җәһәтеннән, бәлки, безгә Татар эстрадасы театры турында да уйларга кирәктер. Бу театрда шушы Татар музыка йорты составында була алыр иде.

Безнең бүгенге көндә бик зур проблема - концерт заллары системасы булмау. Бездә 2000-3000 кеше сыйдырышлы зур концерт залы юк. Без бит Татарстанны, Казанны дөньякүләм дәрәҗәгә чыга дип сөйлибез. Бу чыннан да шулай. Бездә халыкара дәрәҗәдә фестивальләр, симпозиумнар, конференцияләр үтә. Әмма аларны кабул итәрлек зур залыбыз юк. Бу музыка йорты була калган очракта, аның бер өлеше итеп концерт заллары системасын корырга кирәктер. Бу йорт кысаларында 2000-3000 кеше сыйдырышлы бер бик зур зал, музыкаль спектакльләр өчен 500-600 кеше сыйдырышлы театраль зал булырга мөмкин. Музыка йорты күпфункцияле була ала. Аның 150-200 кешелек камера залы да булырга тиеш. Мөһим зур проблемаларның тагын берсе - безнең Җәйге залыбыз юк. Казан үсә, туристик үзәккә әверелә. Мөгаен, безгә җәй көне зур тамашалар бирерлек Җәйге терраса кирәктер. Театрлар, филармония сезонын япкач, июль-август айларында Казанда тынлык. Ә килгән туристларга без нинди мәдәни мирасыбызны тәкъдим итәбез? Бу идеяне камилләштерергә мөмкин. Һәрхәлдә шундый театраль-концерт оешмасы дип әйтикме, Татар музыка йорты дип әйтикме - бу проблема көн кадагына килеп басты. Аны хәл итү турында уйланырга вакыт.

- Татар - музыкаль халык. Ул җыр-моң ярата. Сыйфатлы тамаша булган очракта бу зур проблема түгелдер дип уйлыйм. Соңгы елларда, мин сезнең белән килешәм, тамашачы җыю кискенләшә. Бу икътисадый кризис белән дә, эстрадабызның кризисы белән дә бәйледер. Бу хәл ителер дип уйлыйм. Зур зал булган очракта, ул бит татар концертлары өчен генә түгел. Безнең Казаныбызга читтән дә бик күп артистлар килә, Россия масштабындагы, дөньякүләм артистлар. Ул зал буш тормас дип ышанам.

- Президентның бу өлкәгә мөрәҗәгать итүе бик дөрес. Аның бу эшне кемгәдер йөкләвен күреп: "Нишләп алай?" дияргә хакыбыз юк. Әмма бу бурычнымы, ышанычнымы аклау дигән нәрсә дә бар. Мәсәлән, мин караган ике концертта "Үзгәреш җиле" проекты үсеш максатларына җавап бирә дип әйтә алмыйм. Татар эстрадасын камилләштерергә кирәк, татар җырын халыкара дәрәҗәгә чыгарырга кирәк - сүз дә юк. Әмма дә ләкин татарның милли нигезен юк итмичә, милли моңнарын үтермичә. "Үзгәреш җиле"н профессионаллар эшли, диләр. Әмма алар йөз тапкыр, мең тапкыр профессионал булса да, татар рухы бәгырендә булмаган кеше татар моңын бирә алмый. Үтерсәгез дә бирә алмый. Нәҗип Җиһановның "Сабантуй" дигән әсәре бар. Аны берничә дирижер белән берничә оркестр уйный. Әмма иң миллие - Фоат Мансуровныкы. "Үзгәреш җиле" концертларын без бер тәҗрибә дип кабул итергә тиештер. Чөнки "Үзгәреш җиле"нең бер уңай ягы шунда -шау-шу туды. Бу бәхәсне уятып җибәрү дә файдалы. Киләчәктә "Үзгәреш җиле" безнең милли-мәдәни сәнгатебезне үстерә алырмы-юкмы - анысы икенче әйбер, әмма опера театры турында сүз чыга икән, мин беренче нәүбәттә опера театрының милли сәнгатебезнең башка төрләрен - ул театрның исемендә "опера һәм балет" дигән сүз бар - мин аның татар операсын, татар балетын дөньякүләм дәрәҗәгә чыгаруын теләр идем. Бу аларның, гафу итегез, иң төп бурычы. Исеме дә "Татар дәүләт опера һәм балет театры". Әгәр алар дөньякүләм менеджерлар икән, менә кая таба хәрәкәт кирәк. Бу хакта да уйланырга урын бар дип беләм. Әмма ләкин тагын шуны да әйтәсем килә: соңгы вакытта "Татар җыр сәнгатен үстерү бары тик "Үзгәреш җиле" белән генә барырга мөмкин" дигән куркыныч фикер формалашып килә. Бәлки, бу махсус тудырыладыр. Бу фикер туган очракта безнең җыр сәнгатенә бик зур зыян булачак.

- Бу хакта сүз булды инде. Ул акчага бик әйбәт музыкаль театр тотып булыр иде - мин музыкаль театр ачар идем.

- Ваһапов фестивален 2004 елда башлап җибәргән идек. Бик матур башланып китте. Бу 2004 елның 21 апрелендә Тинчурин театрында булды. Анда чын җырга, чын моңга сусаган тамашачы килгән иде. Нинди генә артист юк иде?! Мин андагы атмосфераны күреп шаккаттым. Ул дәүләтебез тарафыннан да яхшы кабул ителде. Без аны бер ел үткәрдек, ике ел үткәрдек... Соңыннан бер мәсьәлә килеп туды - моны оештыра торган башкарма орган кирәк. Фестивальне оештыру эшләрен хәл итәсе органның форматын Рәшит Ваһапов исемендәге мәдәният фонды дип билгеләдек. Бу 2007 ел иде. Без фестивальне Рәшит Ваһаповның исемен кайтарыйк дип, профессиональ җырларыбызны сәхнәгә кабат кайтарыйк дип, милли моңнарыбыз онытылмасын дип - шушы матур изге максатлардан чыгып башладык. Һәрнәрсә үсеш-үзгәреш кичерә. Безнең тагын бер максатыбыз туды. Әлеге әсәрләрне киләчәктә кемнәр башкарыр? Ваһапов, Шакиров, Бигичев юлын кем дәвам итәр? Без бу өлкәгә үз өлешебезне кертик дип, яшь башкаручылар конкурсы үткәрү идеясе туды. Ул беренче тапкыр 2007 елда үтте. Хәзер ул конкурс фестиваль кысаларындагы бер юнәлеш. Без конкурсны башта ел саен үткәрә идек. Әмма дә ләкин ел саен үткәрү үз максатына туры килми дигән фикергә килдек. Бу оештыру җәһәтеннән генә түгел, әйбәт җырчы ул - "штучный товар", ул ел саен тумаска да мөмкин. Шуда күрә без аны ике елга бер мәртәбә үткәрсәк тә, максатка туры килә дип саныйбыз. Безнең фестивальдә лауреат булган җырчыларның абсолют күпчелеге сәхнәдә үз урыннарын тапты. Рөстәм Асаев, Айгөл Сагынбаева, Марсель Вәгыйзов, Илүсә Хуҗина, Айгөл Хәйри, Артур Исламов, Сиринә Зәйнетдинова һәм башкалар. Димәк, безнең жюри аларга зур урыннар биреп, объектив бәя биргән, дөрес эшләгән.

- Дөрес саныйсыз. Безнең белән рәсми эшләмәгән кешеләрдә безнең өлешебез күпме дип санап булмый. Без эшебезне дәвам итеп, яшьләр белән контракт нигезендә эшлибез. Мәсәлән, бүген Гөлсирин Абдуллина, Ранис Габбасов, Азат Абитов контракт нигезендә эшләвен дәвам итә. Һәр конкурстан соң бер-ике җырчыны үзебезгә алып, бер-ике ел эчендә күтәрә алсак, зур эш булыр иде. Бу әйбәт очракта. Кайбер елларда зур йолдыз булмаска да мөмкин - бу да табигый. Аллага шөкер, безнең андый очрак булганы юк, әмма дә ләкин ел саен, кабатлап әйтәм, зур җырчы тумый.

- Мин Башкортстанда укып чыккан җырчыларны шактый беләм. Әлбәттә, Уфа сәнгать академиясе бик көчле. Безнең белән эшләүче җырчыларны гына алыйк. Шул ук Илһам Вәлиев, шул ук Рөстәм Асаев, Руслан Сәйфетдинов. Аларның педагогы бер кеше - Фәрзәнә Фәтхулловна Сәгыйтова. Башкортстаннан чыккан дөньякүләм җырчыларыбыз да бар. Без аларны беләбез. Әлбәттә, Башкортстан мәктәбе шактый югары дәрәҗәдәге җырчылар әзерли. Инде безгә килгәндә, йомшаграк итеп әйткәндә, бездә татар вокал педагогик мәктәбенең дәрәҗәсен күтәрәсе бар. Чөнки минем бездә белем алган җырчылар белән Мәскәүдә дә тыңлаулар үткәнем бар. Кызганыч, югары бәя бирмиләр. Бу бик зур проблема булып кала. Талантлар белән идарә итү дигән төшенчә бар. Бу сүздән куркырга кирәкми. Руслар аны «Управление талантами», диләр. Миңа калса, җырчыларны һәм башка төр башкаручыларны да зур дәрәҗәдә әзерләүнең бер юлы ул - безгә ошыймы-ошамыймы - чит ил тәҗрибәсенә таяну. Мәсәлән, II-III курстан ук баланың талант дәрәҗәсен чамалап була, аларны тәҗрибә тупланган, йөз тапкыр расланган вокал мәктәпләре аша үткәрергәдер. Шул ук Италия, Германия мәктәбе...

- Бик кулланып бетә алмадык. Без аңа Италиягә барырга тәкъдим иттек, моның өчен бөтен мөмкинчелекләрне тудырырга әзер идек, ләкин Филүс бармады. Әмма бу юлны да файдаланырга кирәк дип уйлыйм. Мин кабатлап әйтәм, тарихта, әлбәттә, шартлы фигыльне куллану дөрес түгел, әмма ләкин Альбина Шаһиморатова мисалын гына алыйк. Ул Казанда укый башлады, әмма дөньякүләм дәрәҗәгә Мәскәү консерваториясе аша чыкты. Башка илләргә барып тәҗрибә туплап дөньякүләм дәрәҗәгә чыкты. Ягъни, бу юлны һич кенә дә инкарь итергә ярамый. Без опера һәм балет театрын милли кадрларга игътибарсыз дип сүгәбез инде. Әмма безнең опера театры борган кайбер яшьләребез бит башка җиргә барып та, үзләрен дөньякүләм дәрәҗәгә чыгара алмыйлар. Димәк, бу проблема катлаулырак.

- Сүз уңаеннан, без бүген аңа машина ачкычы тапшырдык...

- Безнең фестиваль бюджеты хисабына. Рәнис Габбасовның бу конкурста катнашу-катнашмау мәсьәләсен озак уйлаштык. Минем белән дә эшли, Венера Ганиеваның да укучысы. Әммә аның үзенең теләге бик зур иде. Ул өченче ел конкурста катнашып, III урын алды инде. Бу факторларны истә тотып, без аның катнашуын башта хупламадык та. Әмма ләкин төптән уйлап, шундый фикергә килдек - минем белән эшләү аның үсешенә зыян китерергә тиеш түгел. Рәнис Габбасов соңгы вакытта бик нык үсте. Концертлар белән чыгыш ясаулары, эстрадада булуы ярдәм итте. Сәхнә яшь җырчыны бик нык үстерә. Конкурс шартларында беренче урын алганнар һәм гран-при ияләре генә бүтән катнаша алмый дип әйтелгән. Аның конкурста катнашырга барлык юридик мөмкинлекләре бар иде. Уйлаштык та, аның конкурста катнашу теләген хупладык. Ул ике номинациядә катнашты - халыкчан башкару һәм эстрада җырын башкару. Аңа жюри бик югары бәя бирде. Ул ике номинациядә дә I урынны алды. Халыкчан башкаруда ике кеше - Илгиз Мөхетдинов белән Рәнис Габбасов I урынны алды. Эстрада номинациясендә дә берничә кеше арасында Рәнис Габбасов I урын алды. Ике номинациядә дә I урын алгач, Гран-при бирергәме-юкмы дигән фикер килеп туды. Гран-при бирү мөмкинлегебез бар, әмма ул жюриның максаты, бурычы түгел. Без бит Гран-прины ел саен бирмибез. Бу - өченче очрак. Башта - Филүс Каһиров, аннары - Руслан Сәйфетдинов һәм хәзер Рәнис Габбасов. Жюри бертавыштан «Гран-при бирик», дигән карарны кабул итте. Бу аңа үсеш өчен бер этәргеч булыр дип уйлыйм. Гран-при бирү, машина биреп хөрмәтләү - бу Рәнис Габбасовка гына түгел, Ваһапов фестиваленә генә дә түгел, бу, гомумән, яшь татар җырчыларына мөнәсәбәт. Без профессиональ затлы җырчыларны кадерләргә тиеш дигән сүз. Ә инде Рәнискә килгәндә, мин бөтен тулы җаваплылыгы белән әйтәм, бүгенге яшьләр арасында аның дәрәҗәсендәге моңлы җырчы юк.

- Аванс белән бирелде дия алмый. Әлбәттә, бу этәргеч булырга мөмкин, стимул булырга мөмкин, әмма дә ләкин син үсәрсең, моңа лаек булырсың дигән фикер белән бирелмәде. Мин аны үзем дә беләм: безне тегендә чакыралар, монда чакыралар. Халыкчан, "народник" дигән төшенчә бар бит инде җырчылар арасында. «Безгә народник кирәк», диләр. Народник кем бар - Габбасов. Ир-атлар арасында, (бүгенге яшьләрне күздә тотам), тагын кемнәр бар халыкчан тавышлардан - мин белмим.

- Әйе, 2015 елда Ваһапов фестиваленең яшь башкаручылар конкурсында Артур Шөгәепов бик матур чыгыш ясады. Ул анда, оркестрга кушылып, Н.Җиһановның "Җәлил" ариясен башкарды. Без Артур белән матур гына эшли башладык. Мин консерватория белемле Артурны классик репертуар башкаручы академик стильдәге җырчы итеп үстермәкче идем. Әмма ул күбрәк эстрадага, бигрәк тә җиңелчә эстрадага тартылды. Мин яшь җырчыны "сындырмаска" булдым, "үзе теләгәнчә җырласын, үзе теләгәнчә үссен", дигән фикергә килдем. Шул максаттан контрактны өзәргә булдым. Ягъни, бу - 100% продюсерның теләге, продюсерның карары булды. Нәтиҗәдә без контрактны алдан өзү турында ике яклы өстәмә килешү төзедек. Бөтен юридик нормаларга туры китереп. Артур белән без бик матур аерылыштык. Ул миңа рәхмәт әйтеп китте, мин аңа уңышлар теләп калдым.